Mảng DEX (sàn giao dịch phi tập trung) là mảnh ghép cơ bản và đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính phi tập trung (DeFi). Ở bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về dự án DEX lớn nhất thị trường crypto mang tên UniSwap để khám phá vì sao UniSwap lại thành công đến như thế.
Đầu tiên, hãy phân định những tên gọi khác nhau trong hệ thống hoạt động của UniSwap để tránh những nhầm lẫn:
UniSwap Protocol (UNI) là một hệ thống giao dịch ngang hàng (peer-to-peer) được thiết kế để giao dịch các token ERC-20 trên blockchain Ethereum. Giao thức được triển khai dưới dạng tập hợp của nhiều smart contract, có thể được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu mà không bị kiểm duyệt, đảm bảo an toàn, self custody (tự quản lý) và hoạt động hoàn toàn tự động mà người giao dịch không cần bên trung gian nào. Nói theo một cách phổ thông hơn, UniSwap là một sàn giao dịch crypto phi tập trung - DEX.
Ngoài chain gốc là Ethereum, UniSwap đã mở rộng sang nhiều blockchain để mở rộng thị phần như Arbitrum, Polygon, Optimism, BNB Chain, Avalanche và Celo. Trong tương lai, UniSwap chắc chắn sẽ mở rộng trên nhiều chain nữa khi những đề xuất gần đây về việc mở rộng trên Base và Linea đều được cộng đồng hưởng ứng mạnh mẽ.
Thay vì áp dụng order book như các sàn giao dịch tập trung hay chứng khoán, UniSwap chọn hình thức AMM, thay thế các lệnh Order Buy / Sell bằng pool thanh khoản gồm 2 loại tài sản. Khi một tài sản được dùng để giao dịch với tài sản kia, tỷ giá tương đối giữa chúng thay đổi, hình thành tỷ giá thị trường mới. Người mua giao dịch trực tiếp với pool chứ không phải khớp các lệnh order có sẵn như các giao dịch chứng khoán truyền thống hay CEX sử dụng mô hình order book.
Swap là tương tác phổ biến nhất trên UniSwap. Đây là giao dịch hoán đổi của end user từ một token này lấy một loại token khác theo tỷ giá, trừ thêm một lượng phí giao dịch. Quá trình giao dịch hoạt động mà không cần cấp phép (permissionless) bởi bên thứ ba nào.
Một nhân tố quan trọng khác trong việc swap trên UniSwap cần xem xét là vấn đề trượt giá, đây là việc thay đổi với mức giá nhất định khi giao dịch đã được gửi đi và đang chờ xử lý. Khi sử dụng AMM, giá của cặp tài sản biến động liên tục trong quá trình thực hiện giao dịch, vì thế khi thanh khoản ở mức thấp hoặc một lệnh swap có giá trị lớn (so với thanh khoản trong pool) có thể gây ra tác động giá (price impact) trực tiếp lên tỷ giá của cặp tài sản. Điều này là không thể tránh khỏi trong cấu trúc AMM.
UniSwap chưa có tính năng giao dịch theo kiểu order book một cách chính thức. UniSwap cho phép người dùng đặt một lệnh limit order theo cách sau: user cung cấp tài sản dưới dạng thanh khoản trong một khoảng giá mong muốn. Người dùng sẽ nhận về tài sản mục tiêu sau khi tỷ giá spot trong pool vượt qua toàn bộ phạm vi lệnh.
Ví dụ cụ thể:
Bạn muốn bán ETH, quanh giá $1600, nhưng giá hiện tại chưa lên đến, nếu swap trực tiếp, bạn sẽ nhận về DAI ngay nhưng không như giá mong muốn. Do đó, bạn cung cấp thanh khoản 1 chiều bằng ETH trong pool ETH/DAI tại vùng giá 1600-1601 DAI.
Sau khi giá spot vượt qua toàn bộ phạm vi lệnh, số lượng ETH của bạn nạp vào pool được thanh lý hoàn toàn và bạn nhận về lượng DAI theo giá mong muốn ban đầu là khoảng 1600 DAI.
Đây là một cải tiến đáng kể của UniSwap v3, vì không ít người dùng đã quá quen với việc đặt lệnh trên các sàn tập trung, ứng dụng order book. Tuy nhiên việc đặt lệnh bằng cách chọn vùng giá thanh khoản này nên được cải tiến để có thể dễ thao tác và làm quen hơn.
Cuối tháng 11/2022, UniSwap thông báo rằng user có thể giao dịch NFT ngay trên dApp. Đây không hẳn là một marketplace mà là một tính năng marketplace aggregator dành cho NFT, nơi UniSwap tổng hợp các NFT trên đa dạng các sàn NFT để đưa ra các NFT với giá tốt nhất cho người cần mua.
Ví dụ với BAYC, thay vì bạn tìm mua trên OpenSea rồi đi hàng loạt các sàn khác để so sánh giá và tìm mua với giá tốt nhất. UniSwap NFT sẽ tổng hợp BAYC trên các sàn giao dịch lớn nhỏ và đưa ra những offer tốt nhất cho người mua tính theo giá cả.
Công cụ tổng hợp NFT của UniSwap cũng sẽ tiết kiệm phí gas cho người dùng lên đến 15%, giúp tiết kiệm chi phí giao dịch NFT hơn. Danh sách các sàn được UniSwap hỗ trợ để tổng hợp NFT bao gồm: OpenSea, X2Y2, LookRare, Sudoswap, Larva Labs, X2Y2, Foundation, NFT20 và NFTX. Hiện UniSwap mới hỗ trợ 100 bộ sưu tập. Trong tương lai, con số này có thể được mở rộng ra nhiều lần.
Đây là chức năng quản trị bở cộng đồng, nơi chức năng chính của token UNI hoạt động. Thứ tự tổ chức một cuộc biểu quyết để quản trị UniSwap diễn ra như sau:
UniSwap v3 có cải tiến rõ rệt so với bản v2 và mang lại nhiều lợi ích hơn dành cho người dùng, đặc biệt là các liquidity provider (LP). Bản v3 nâng cao hiệu quả vốn của các bên tham gia UniSwap hơn thông qua tính năng concentrated liquidity (CL - thanh khoản tập trung).
UniSwap v1, v2 vốn dĩ đã thành công với công thức cho liquidity pool trứ danh x * y = k, vì thế đã có rất nhiều dự án DEX phát triển sau được fork từ UniSwap và áp dụng công thức tương tự.
Dù được áp dụng rộng rãi như vậy, mô hình x * y = k cũng dần lộ ra điểm yếu khi thanh khoản bị trải dọc trên vùng giá từ 0 cho đến vô cực. Điều này khiến cho thanh khoản trong pool không được tối ưu nhất cho vùng giá đang giao dịch hoặc được giao dịch nhiều nhất.
Theo như biểu đồ mô tả phân phối thanh khoản như trên đây, ta có thể thấy rõ sự kém hiệu quả trong pool của UniSwap v2, khiến cho hiệu quả vốn của người tham gia không được tối ưu nhất. UniSwap v3 đến như một lẽ tất yếu, loại bỏ những điểm yếu lộ rõ của phiên bản cũ và cung cấp công cụ cho người dùng sử dụng nguồn vốn tốt hơn.
UniSwap v3 cho phép người dùng cung cấp thanh khoản ở những vùng giá nhất định, chứ không dàn trải một cách dư thừa như v2. Điều này sẽ làm cho thanh khoản ở những vùng giá đang được giao dịch “dày” hơn, tránh trường hợp thanh khoản mỏng dẫn đến trượt giá quá cao. Những người cung cấp thanh khoản cho vùng giá đang được giao dịch cũng sẽ thu về lợi nhuận tốt hơn từ việc chia tiền phí giao thức.
Còn những ai chỉ cung cấp thanh khoản ở mức giá quá cao hay quá thấp so với mức giá giao dịch, thì nguồn vốn đó không được sử dụng và người đó cũng sẽ không nhận được phí giao thức vì họ đã không tham gia vào quá trình đóng góp cho liquidity pool. Khoảng giá để cung cấp thanh khoản có thể được tùy chọn, vì thế người dùng có thể chọn range rộng hay hẹp tùy ý, miễn sao nên có chiến lược phù hợp để nhận về phí giao thức.
Tóm tắt lại, so với đường cong thanh khoản dàn trải như trên biểu đồ của UniSwap v2, phiên bản v3 cho phép người dùng chọn đoạn đường cong nào mình muốn cung cấp thanh khoản, thu hẹp range, làm dày liquidity, mang lại nhiều lợi ích hơn cho cả liquidity provider và cả người giao dịch.
Hướng mới này đang được phổ biến rộng hơn và có thể trở thành một tiêu chuẩn mới cho các DEX từ nay về sau. Dự án DEX lớn nhất Avalanche là Trader Joe cũng chọn một khá giống UniSwap v3 với tên gọi là Liquidity Book.
UniSwap v4 là phiên bản thứ tư của Uniswap, nó mang đến nhiều tính năng và cải tiến so với phiên bản trước đó là Uniswap v3. Uniswap v4 giới thiệu các plugin gọi là hooks, cho phép tùy chỉnh quy trình hoạt động của pool. Điều này cho phép nhà phát triển tạo ra các pool AMM tùy chỉnh với các tính năng khác nhau như:
Uniswap v4 cũng cải thiện kiến trúc và giảm chi phí gas so với v3. Trong v3, mỗi pool yêu cầu một contract riêng biệt, làm tăng chi phí gas cho việc giao dịch giữa các pool khác nhau. Trong v4, tất cả các pool được lưu trữ trong một contract duy nhất gọi là “singleton contract”, tiết kiệm gas đáng kể. Chi phí tạo pool được ước tính giảm đến 99% trong v4.
Với việc nhiều pool nằm trên cùng một contract, UniSwap giới thiệu thêm tính năng “flash accounting” giúp dễ dàng điều hướng swap qua nhiều pool mà vẫn duy trì mức phí thấp và tỷ giá swap tốt nhất.
Giả sử, bạn cần swap 1000 ETH sang DAI, đây là số tiền lớn và dễ gây trượt giá mạnh nếu chỉ swap thông qua 1 pool duy nhất. Khi user điều hướng swap ra thành nhiều pool khác nhau, tỷ giá swap sẽ có lợi hơn, nhưng user lại phải tương tác với rất nhiều contract khác nhau, đẩy phí giao dịch lên cao. Với Singleton contract và flash accounting, khi nhiều pool nằm trên cùng một contract, việc swap với tỷ giá tốt thông qua nhiều pool sẽ không còn đi đôi với việc trả phí tương tác hợp đồng quá nhiều.
Tổng quan, Uniswap v4 cung cấp nhiều tính linh hoạt và tùy chỉnh cho nhà phát triển, hiệu suất gas cải thiện và nhiều tính năng mới so với phiên bản trước đó. Phiên bản v4 chỉ mới được giới thiệu vào tháng 06/2023 và vẫn đang trong quá trình hoàn thiện cũng như tham khảo ý kiến từ chuyên gia và cộng đồng. Phiên bản chính thức chưa được ấn định ngày ra mắt.
UniswapX là một cải tiến trong việc giải quyết vấn đề phức tạp về giao dịch định tuyến (routing swap) on-chain khi số lượng pool thanh khoản tăng lên do sự phát triển của giao dịch on-chain. Do sự phân mảnh thanh khoản trên nhiều chain hoặc phân mảnh do nhiều pool với các mức phí khác nhau, việc routing swap trở nên khó hơn.
UniswapX ra đời để giải quyết bài toán này bằng cách tạo thành một mạng lưới mở (UniswapX Filler) dành cho các bên thứ ba (gọi là filler) cạnh tranh xử lý các lệnh giao dịch sử dụng thanh khoản on-chain.
Ví dụ như sau: Mình muốn swap 1 ETH sang USDC, thay vì swap trực tiếp trên UniSwap hoặc tìm đến các DEX aggregator để có mức giá tốt nhất, mình chọn UniswapX được tích hợp trên giao diện của UniSwap. Lệnh swap của mình gửi đến mạng UniswapX Fillter, tại đó những bên thứ ba cạnh tranh đưa ra mức giá tốt nhất.
Tất nhiên, bên A đưa ra mức giá tốt nhất cho lệnh swap của mình, do đó lệnh swap của mình sẽ được khớp với offer của bên A. Bên A swap với mình bằng tiền trong pool của chính họ hoặc điều hướng thông qua nhiều pool khác nhau, miễn là đưa ra mức giá tốt nhất để khớp lệnh.
Các ưu điểm mà UniswapX mang lại:
Cũng như UniSwap v4, UniswapX mới chỉ được giới thiệu và chưa hoàn thiện để người dùng tiếp cận.
PancakeSwap từ một bản fork của UniSwap, nay đã trở thành một thế lực thực sự và trở thành DEX hàng đầu trên hệ sinh thái BNB Chain. Pancake đã tận dụng tốt sự trỗi dậy của DeFi năm 2020-2021 để mang dự án tiếp cận với rất nhiều người dùng, phổ biến rộng rãi hơn DeFi và các dApp.
Ngoài chức năng chính là giao dịch swap cùng thiết kế AMM như UniSwap, Pancake đã lấy lợi thế của người tiên phong trên BNB để mở rộng các dịch vụ như pool, farm, IFO, NFT marketplace, lottery,... để biến mình từ một dự án DEX thành một cánh cổng đến nhiều chức năng khác của DeFi.
Tương tự hai tên tuổi trên, Trader Joe cũng là một DEX được fork ra từ UniSwap trên hệ sinh thái Avalanche. Sau khi UniSwap ra đời v3 với thiết kế thanh khoản tập trung, Trader Joe cũng bắt nhịp nhanh khi 1 năm sau đó thay đổi thiết kế liquidity pool của họ khá giống với người tiền nhiệm mang tên Liquidity Book. Trade Joe vừa mở rộng dự án lên Layer 2 Arbitrum.
Các bản fork của UniSwap nếu hoạt động tốt, đầu tư bài bản, cộng đồng ủng hộ đều cho thấy sự phát triển mạnh mẽ, các dự án như Pancake, Sushi, Trade Joe là minh chứng cho sự thành công của UniSwap trên phương diện thiết kế dự án, dù các yếu tố khác thì các dự án fork ra chịu khó mở rộng hơn như đa dạng sản phẩm, đa dạng hệ sinh thái.
UniSwap được phát triển bởi công ty UniSwap Labs gồm một số thành viên sau:
UniSwap gọi vốn lần đầu (Series A) vào tháng 08/2020 với số tiền $11M, dẫn đầu bởi a16z, bên cạnh đó là các quỹ đầu tư SV Angel, A.Capital Ventures, Union Square, Variant Alternative Income Fund.
Tháng 10/2022, UniSwap gọi vốn lần thứ 2 (Series B) với số vốn lên đến $165M, dẫn đầu bởi Polychain, nâng mức định giá dự án lên đến $1,66B. Vòng này xuất hiện thêm các VC máu mặt hơn như Variant, Paradigm và các gương mặt cũ như a16z và SV Angel.
UniSwap đã tích hợp hoặc hợp tác với hơn 300 dự án trong và ngoài lĩnh vực crypto. Một số partner tiêu biểu có thể kể đến như Polygon, Metamask, 1inch, Dune Analytics, Onto Wallet, Aave, Coin98, Nansen, The Graph, MakerDAO,…
Phân bổ nguồn cung token ban đầu gồm:
Thời hạn vesting của các nhóm được phân bổ token UNI kéo dài tối đa 4 năm được thể hiện qua biểu đồ dưới đây:
Tuy nhiên, UNI không phải là token có nguồn cung tối đa cố định. Sau 4 năm, lượng token UNI sẽ được trả hết (tháng 09/2024). Bên cạnh đó, sẽ phát sinh thêm một lượng token tương đương 2% mỗi năm sau 4 năm vesting trên để đảm bảo các bên tham gia và người đóng góp (tính vào cho nhóm Community member) cho dự án sẽ ở lại với UniSwap. Lúc đó, allocation sẽ có chút thay đổi như sau (lấy ví dụ sau 10 năm kể từ lúc kết thúc vesting):
Thời gian | Sự kiện |
10/2017 | - Hayden Adams thành lập UniSwap Labs, bắt đầu xây dựng smart contract |
01/2018 | - UniSwap Pre-Alpha |
11/2018 | - UniSwap v1 được công bố và triển khai trên Ethereum |
11/2019 | - Cập nhật và cải thiện giao diện, dữ liệu |
12/2019 | - Thêm hỗ trợ tốt hơn cho các ví crypto |
03/2020 | - Công bố phiên bản UniSwap v2 gồm các tính năng như: + Bắt đầu cho phép tạo các pool 2 token với nhau chứ không còn cố định cặp ERC-20/ETH như v1. + Cung cấp Price oracle + Flash swap (khá tương tự flash loan) + Cải tiến kỹ thuật, chuyển sang ngôn ngữ lập trình Solidity thay vì Vyper |
05/2020 | - UniSwap v2 chạy mainnet |
08/2020 | - Công bố vòng gọi vốn Series A |
09/2020 | - Ra mắt token UNI |
03/2021 | - Giới thiệu về UniSwap v3 gồm những tính năng như: + Thanh khoản tập trung + Nhiều bậc phí khác nhau + Cải thiện hiệu quả vốn của khách hàng + Range order + Oracle nâng cao hơn |
05/2021 | - UniSwap v3 chính thức mainnet |
07/2021 | - Triển khai UniSwap trên Optimism |
08/2021 | - Triển khai UniSwap trên Arbitrum |
09/2021 | - Giới thiệu tính năng Auto Router, tìm mức giá giao dịch tốt nhất cho trader trên UniSwap |
04/2022 | - UniSwap Labs Ventures được công bố, đây là quỹ của UniSwap Labs dùng để đầu tư cho các dự án web3, cơ sở hạ tầng, dev tool,... |
06/2022 | - UniSwap mua lại dự án Genie NFT Marketplace Aggregator |
11/2022 | - Tính năng NFT Marketplace Aggregator chính thức đi vào hoạt động trên giao diện dApp UniSwap |
12/2022 | - Mở tính năng mua crypto bằng thẻ tín dụng hoặc tài khoản ngân hàng |
03/2023 | - Ra mắt ứng dụng UniSwap Wallet trên di động |
07/2024 | - Giới thiệu tính năng UniswapX |
Updating…
UniSwap với tính năng chính là một sàn giao dịch phi tập trung, tưởng chừng đây là một sản phẩm dễ dàng thay thế. Tuy nhiên, Hayden Adams và các cộng sự cho thấy khả năng phát triển vô hạn của UniSwap khi liên tục cập nhật các tính năng hữu ích mới cho sàn DEX này, thể hiện vị thế sàn DEX hàng đầu thị trường với khi khai thác tối đa các tính năng mới và tạo thành xu hướng cho các DEX khác phải theo sau. Do đó, dù là phiên bản nào đi chăng nữa thì công nghệ của UniSwap luôn được các DEX khác copy thông qua các bản fork.
Thị trường crypto hiện nay khá ảm đạm và không đón nhận dòng tiền lớn như 2 năm trước, nhưng UniSwap vẫn không ngừng tiến lên. Việc giới thiệu phiên bản v4 và UniswapX trong năm 2023 cho thấy rằng đây là hai mục tiêu tham vọng mà họ đang hướng đến. Với đà tăng trưởng này, UniSwap chắc chắn sẽ còn giữ ngôi vị sàn DEX hàng đầu thị trường crypto trong một thời gian dài nữa.
© Copyright By TradeCoinVN 2022. All Rights Reserved
Bình luận
Đăng nhập